Oleh :
Ts Dr. Hadafi Fitri Mohd Latip
Pensyarah Kanan Sains Sukan
Universiti Teknologi Malaysia
Fenomena buli di Malaysia bukan lagi isu terpencil, tetapi telah berkembang menjadi sebahagian daripada budaya sistemik yang menular dalam institusi pendidikan. Budaya sistemik merujuk kepada norma dan amalan yang tertanam dalam sesebuah sistem sehingga ia diterima sebagai kebiasaan, meskipun berbahaya. Dalam konteks buli, budaya ini terbentuk apabila tindakan agresif dibiarkan tanpa kawalan, bahkan dianggap sebagai sebahagian daripada “proses pembelajaran” atau “tradisi senioriti.” Hakikat ini membimbangkan kerana ia meletakkan keselamatan dan kesejahteraan anak-anak kita dalam keadaan berisiko tinggi.
Buli menjadi budaya sistemik kerana beberapa faktor utama. Pertama, wujud sikap normalisasi yang menganggap buli sebagai perkara biasa untuk mendidik pelajar baru ataupun junior. Kedua, kelemahan mekanisme pengawasan di sekolah dan universiti menyebabkan pelaku sering terlepas daripada tindakan disiplin yang sewajarnya kerana warden menganggap ia adalah tradisi. Ketiga, kurangnya pendidikan tentang empati, hak asasi, dan kesedaran mental menjadikan pelajar mudah meniru dan meneruskan kitaran buli ini. Gabungan faktor ini melahirkan persekitaran yang subur untuk buli terus berakar umbi.
Budaya sistemik buli membawa kesan jangka masa panjang terhadap mangsa dan masyarakat. Dari sudut psikologi, mangsa boleh mengalami trauma, kemurungan, dan hilang keyakinan diri. Dari sudut sosial, ia merosakkan nilai perpaduan dan menanam sifat agresif yang berpanjangan sehingga ke alam dewasa. Jika tidak ditangani, budaya ini akan menghasilkan generasi yang terbiasa dengan kekerasan sebagai alat penyelesaian masalah, sekali gus mengancam keharmonian sosial negara. Pendidikan berteraskan anti buli dan cegah jenayah perlu diperkasakan lagi.
Oleh kerana buli telah menjadi isu sistemik, pendekatan biasa seperti hukuman individu semata-mata tidak mencukupi, kerana ia melibatkan pelbagai pihak dalam 1 kitaran besar sehingga membawa kepada laporan polis. Kerajaan perlu melaksanakan strategi menyeluruh yang melibatkan aspek pendidikan, perundangan, dan intervensi sosial. Tiga langkah utama wajar digerakkan secara bersepadu agar keselamatan pelajar di sekolah dan universiti benar-benar terjamin. Sesiapa yang melindungi pembuli juga harus dibawa ke muka pengadilan, maka kitaran buli itu akan dihapuskan sama sekali.
Kerajaan perlu memperkukuhkan kurikulum pendidikan yang menekankan nilai empati, hormat, dan penyelesaian konflik secara damai. Modul anti-buli harus dijadikan sebahagian daripada program rasmi di sekolah dan universiti, bukan sekadar kempen bermusim dan politik semata mata. Wajibkan persatuan dan kelab seni mempertahankan diri untuk masukan modul anti buli dan cegah jenayah dalam latihan kurikulum yang disediakan. Pendidikan sivik dan kesihatan mental perlu diperluaskan agar pelajar memahami kesan buli dan mempunyai kemahiran mengawal emosi serta tingkah laku.
Pengawasan di sekolah dan universiti harus diperkemas dengan mewujudkan sistem laporan buli yang telus, selamat, dan mesra mangsa. Kerajaan boleh mewajibkan setiap institusi melaporkan kes buli kepada pihak berkuasa pendidikan secara berkala. Dari segi perundangan, undang-undang khusus anti-buli dengan garis panduan jelas perlu diperkenalkan agar kesalahan buli tidak lagi dipandang ringan atau dianggap kesalahan disiplin semata-mata. Undang-undang ini mewajibkan perlindungan kepada mangsa dan hak mangsa, termasuk sokongan psikologi dan pemindahan sekolah jika perlu.
Langkah strategik ketiga ialah membina jaringan sokongan psikososial yang kukuh. Setiap sekolah dan universiti harus mempunyai kaunselor terlatih dalam menangani kes buli, serta akses kepada rawatan psikologi bagi mangsa. Pada masa sama, kerajaan perlu menggalakkan kerjasama dengan ibu bapa dan komuniti setempat dalam mendidik anak-anak tentang bahaya buli. Apabila komuniti bergerak bersama, mesej anti-buli menjadi lebih kuat dan berkesan. Masyarakat mula faham betapa penting mencegah awal tindakan buli sebelum ia menjadi satu jenayah yang besar.
Kesimpulannya, budaya sistemik dalam buli di Malaysia tidak boleh lagi dipandang remeh. Ia memerlukan tindakan tegas dan strategik daripada kerajaan untuk memutuskan kitaran normalisasi yang berbahaya ini. Melalui pembaharuan dalam kurikulum, penguatkuasaan perundangan, dan sokongan psikososial, kita boleh mewujudkan persekitaran pembelajaran yang selamat dan sihat. Inilah tanggungjawab kita sebagai sebuah negara merdeka: memastikan generasi akan datang dilindungi, dihargai, dan dibimbing ke arah masyarakat yang beradab dan berintegriti.
Bertarikh : 20 Ogos 2025
* Artikel ini adalah pandangan peribadi penulis
